Maatregelen moeten coronapatiënten sparen maar ook de levens en gezondheid van anderen
Het sparen van de kool en de geit vraagt om principes en proportionaliteit.
In De Volkskrant prees[1] filosofe Beate Roessler Nederlandse politici, omdat zij kantiaans zouden redeneren. Elk mensenleven telt, en we moeten ‘alles doen om dat te redden’, aldus de filosofe. Dat ligt iets genuanceerder.
In onze samenleving combineren wij principes met proportionaliteit
De kantiaanse redenering is principieel. Tot in het uiterste doorgedreven zou deze inhouden dat de hele samenleving stil komt te liggen om één coronapatiënt te redden. Onze samenleving en politici redeneren gaan doorgaans niet aldus tewerk. We doen onze uiterste best om het aantal verkeersdoden omlaag te brengen, maar we accepteren ook dat dit niet op nul ligt. Elk mensenleven telt in de medische zorg, maar uiteindelijk moet aan dure behandelingen een kostenplafond gesteld worden.
De coronamaatregelen kennen een sterk principieel element
In de ‘coronacrisis’ is niettemin veelal de suggestie dat een bijna zuiver kantiaanse benadering te realiseren is. Elk mensenleven is waardevol op zich, en elk mens verdient het om koste wat het kost van de ziekte gered te worden. En het is waar: de huidige maatregelen kennen een sterk kantiaans, principieel, element. De reguliere samenleving is grotendeels stilgelegd om de IC-capaciteit voor coronapatiënten te beheersen en expliciete selectie daar te voorkomen.[2]
Tegelijk ‘wacht ons een grote ramp met verborgen doden’
Dat lijkt dus enerzijds een zuiver kantiaanse benadering. Maar wat gebeurt anderzijds? Kinderen gaan niet naar school, met alle gevolgen van dien.[3] Mensen belanden in een uitkering en in schulden. Er ‘wacht ons een grote ramp met verborgen doden’ omdat niet-coronapatiënten in de verdrukking komen, aldus het hoofd van de intensive care in het Amsterdam UMC, Armand Girbes.[4] Bovendien verlaat een groot deel van de ouderen de IC hoe dan ook niet levend, of overlijdt binnen een aantal maanden.
Kantianisme noch utilisme zijn tot in het uiterste door te voeren
Kantianisme toegepast op de samenleving is dus minder zuiver dan men op het eerste gezicht zou vermoeden. Een zuiver utilistische benadering daarentegen is levensgevaarlijk voor personen. Het utilisme streeft naar het grootste geluk voor de meeste mensen. In haar uiterste consequentie kan gesteld worden dat het potentiële verlies van één levensjaar voor honderd mensen meer kost dan één mensenleven, dus dat voor die honderd mensen gekozen moet worden.
De Nederlandse beleidsmakers pogen beide benaderingen te balanceren. (Het is overigens te ingewikkeld om daarbij alle voors en tegens te wegen. Eén voorbeeld: aan de lockdown kleven ook voordelen zoals dat natuur en milieu er wel bij, en dat is goed voor de gezondheid van mensen.)
Er zijn suggesties voor een nog betere balans tussen principes en proportionaliteit
De vraag in de huidige situatie is steeds hoe de kantiaanse benadering overeind gehouden kan worden, waarna een utilistische afweging wordt gemaakt.
Hoogleraar Ira Helsloot suggereert in dat licht in het AD een slimmere isolatie van kwetsbare groepen, door ‘iedere Nederlander verplicht vrijwilliger te maken, zodat de kwetsbare groep boodschappen bezorgd kan krijgen’.[5] Het samenleven kan dan voor een deel doorgang vinden. Een ander voorstel is om veel ruimer te testen, zodat de mensen met immuniteit weer snel hun beroep kunnen gaan uitoefenen.[6] De autoriteiten maken daar nu een start mee, te beginnen bij de zorg.[7] Mochten daarnaast kinderen werkelijk minder besmettelijk blijken dan volwassenen, dan zal het openen van scholen en kinderopvanglocaties eraan bijdragen dat hun ouders weer aan de arbeid kunnen. Zo zijn er meer suggesties.
Maatregelen moeten zowel coronapatiënten als de rest van de samenleving rechtdoen
De beste maatregelen marchanderen dus niet met het kantianisme, en voegen er vervolgens de utilistische benadering zoveel mogelijk aan toe. Beleidsmakers en politici staan voor de zware taak om dat te doen.
[1] https://www.volkskrant.nl/mensen/filosoof-beate-roessler-onze-vrijheid-is-altijd-al-ingeperkt-het-gebeurt-nu-alleen-op-een-andere-manier~ba7887b2/
[2] https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/27/medisch-ethica-erasmus-mc-we-moeten-wellicht-vaker-zeggen-we-behandelen-niet-a3995130
[3] https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/27/de-stille-ramp-van-15-miljard-schoolkinderen-die-thuiszitten-a3995132
[4] https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2328445-niet-coronazorg-ligt-plat-er-wacht-ons-een-grote-ramp-met-verborgen-doden.html
[5] https://www.ad.nl/binnenland/coronamaatregelen-veroorzaken-op-langere-termijn-juist-meer-doden~a0f0aa10/
[6] https://www.ad.nl/economie/experts-hebben-oplossing-om-economie-te-redden-test-wie-immuun-is-voor-virus~ad67714f/
[7] https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/03/31/testcapaciteit-verviervoudigd-coronatests-mogelijk-voor-al-het-zorgpersoneel