Discussies over zorgstelsel ontwijken ongemakkelijke waarheid

De zorg blijft gigantisch groeien. Het idee dat een ander stelsel het antwoord biedt, is naïef. De echte problemen worden ermee ontweken.

Dinsdag maakte zorgverzekeraar DSW een ongekende premiestijging bekend: maandelijks 11,50 euro. DSW is traditioneel de eerste zorgverzekeraar die de nominale zorgverzekeringspremie voor volgend jaar bekendmaakt, en geeft daarmee een idee wat de andere zorgverzekeraars gaan doen. Om alle narigheid het hoofd te bieden, wil DSW een meer regionaal zorgstelsel.

Twee uitersten
Over het huidige zorgstelsel is inderdaad veel chagrijn. Door dit stelsel is alles naar de haaien: aandacht voor mensen, toegankelijkheid, betaalbaarheid, de motivatie van zorgwerkers. Velen kunnen het bureaucratische bloed van zorgverzekeraars wel drinken. Diverse politieke partijen bepleiten een ander stelsel.

De discussie is verhit en gaat over twee uitersten. Het ene is een marktstelsel, waarin zorgverzekeraars zorgproducten inkopen bij zorgaanbieders en mensen vrijelijk shoppen tussen zowel zorgverzekeraars als aanbieders. Aan de andere kant bevindt zich een stelsel waarin de overheid een zak geld geeft aan elke zorginstelling en daarmee basta. Deze twee uitersten bestaan in de praktijk niet, ertussen bevinden zich vele tinten. De zorg is namelijk een kluwen van complexiteit. Maar het is wel gemakkelijk om kritiek te leveren op een karikatuur.

Frustraties
Onmiskenbaar heeft ‘de markt’ bijgedragen aan frustraties. Kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid realiseren via de markt, gaat in de zorg samen met een woud aan spelregels om ‘ongewenste marktprikkels’ tegen te gaan. Zorgverleners zijn frustrerend veel bezig met administratieve rompslomp. Dat verstikt hun diepe motivatie. Ook zijn de onderhandelingen tussen zorgverzekeraars en zorgaanbieders voor beide partijen best vermoeiend. Daarbij komt dat een streven naar grip door zorgverzekeraars het echte zorgen in de weg kan zitten. Of denk aan het oh zo efficiënte ‘net genoeg’ van voorraden en middelen, wat snel leidt tot medicijntekorten of een tekort aan IC-bedden bij onverwachte situaties. Fundamenteel is bovendien het werken met zorgproducten wezensvreemd aan zorgen.

Hardnekkiger
De mentaliteit waarin geld belangrijk is, is echter veel hardnekkiger dan het stelsel. Lang niet alleen het systeem van zorgproducten is daar de schuld van. Ziekenhuizen streefden ernaar, toen ze nog werden gefinancierd uit budgetten, hun budget vol te maken met behandelingen. Er was inefficiëntie en zogeheten onderbehandeling: als de financiering binnen was, stopten ze met behandelen. Vervolgens vroegen ze extra budget om de wachtlijsten in te korten.

Ook veel andere narigheid heeft niet te maken met het huidige stelsel. Een geheel van administratie- en verantwoordingseisen ondergraaft het wezen van zorgen. Dit is door digitale mogelijkheden ook erg gemakkelijk geworden. Degenen die verantwoording vragen, voelen amper de lasten. Hoe eenvoudig is het om een extra indicator uit te vragen. Ook de risico-regel-reflex is belangrijk: incidenten leiden tot verontwaardiging en extra regels en protocollen. Zoiets heeft niet zozeer te maken met ‘de markt’, als wel met een gretig streven naar grip.

Een suggestie is vaak dat zorgverleners weer gemotiveerd zullen zijn als overbodige systemen en administratie zijn afgeschaft. Maar is de mentaliteitsverandering niet breder en dieper? Neem de huisartsen, die ooit letterlijk huisartsen waren of dorpsdokters en hun bezigheden als roeping ervoeren, dag en nacht beschikbaar waren. Nu werken zij vaak in deeltijd, binnen reguliere tijden of als zzp’er in verschillende praktijken. Veel mensen moeten hun ziekteproces nogal vaak opnieuw aan een ander vertellen. Het zorgverlenerschap als baan in plaats van als roeping: is zoiets teruggedraaid als de overdaad aan administratie morgen wordt afgeschaft? De vraag stellen, is haar beantwoorden.

Ongemakkelijke waarheid
Bovenal staat de groei van de zorg, die aan alle kanten solidariteit op scherp zet, los van het stelsel. Denk aan de hogere personeelskosten en almaar duurdere behandelingen. Het aanbod van medische en zorgmogelijkheden wakkert de vraag ernaar aan.

De zorgsector blijft in omvang toenemen en de personeelstekorten worden zorgwekkend groot. Een ander stelsel verandert daar weinig wezenlijks aan. Wie moeten we dan de schuld geven van alles wat misgaat? Ik heb geen voorkeur voor het ene of het andere stelsel. De ongemakkelijke waarheid ligt ergens in het midden en vooral héél veel dieper.